TÍTULO: KALO ESPINOZA REMBIASAKUE
AUTORA: KRISTHEL KLEINER ARMOA (3º curso 5ª sección, turno mañana, actualmente)
CUENTO GANADOR DEL PREMIO "CAMINOS DEL MERCOSUR", AÑO 2007.
Amo ary su poteîsa mokôipa poteî rupi tava Madrid, umi ára ro’ysa arai oñepyrû ho’a yrypy’a umi tape ojeikoveha àri ha tavayguakuèra oryr`yi iro’y joa hova pytâmba àra ho’ysâitereigui oha’arô joa iñamandakuèrape ou jeýva imba’apohágui heta oiko rire.
Upépe oñembo’y pe apyka puku ykére ojepy’a mongeta, ha’ete pe noirîva upèpe ijajúrare pe bufanda hû oje’opámava itujaitereígui ojeipuru hague heta araro’ýpe ha umi isapatu puku oguahêva hendypy’âre ogurekóva pe tetâ español rechaukaha, Kalo Espinoza avei ojeheróva ‘Mburuvicha’i’ oikóre heta ára tetâ ñangarekoha ha’e peteî karai oguerekóva ndahetái ary ha katu ndaha’evéima imitâitereíva, ijyvate ha ndaikyraitereíriva. Pe hova ijapu’a nunga ha hesa’yjungy ha akói ohechauka peteî tova pukavy’asy ha mbarete. Péa ndoguerekovéima peteî ijyva. Péa ningo oiko hese ohohaguérema peteî ñorairô guasúpe ohekágui sasô hetâ España-pe guarâ, péare ha’e oñandu vy’a tuichaiteríva ojapóre â mba’e porâ hetâre; ága katu ndahaéi chupe guarâ mba’eve ojehuva’ekue oiko jepiroguáicha ojapo opa mba’e umi hekoháre hapichakuéra apytépe.
kalo Espinoza, peteî karai iñaranduetereíva’ekue, marangatu ha oipytyvôva opavavépe, ha katu ndohechareíriva umi hapichakuéra oikotevêva rehe hese ndoguerekoietereiramo jepe pirapire. Oîramo jepe ijerére avakuéra ndaipy’aporâiva he’iva opa mba’e hese jeguerohoryháramo pe hetére omañarô.
Peteî ára opyta hikuái tuicha ñemondýi reheve oikuaávo oguahê hague chupe ojapo poapy ára peteî kuatiañe’ê nde’íriva mávapa oguerahauka chupe, upeicharamo jepe tuicha py’aguapýpe oñemoî oporandu ijupe mba’énepa oguerahauka pe ojehaíva pe kuatiane’ême oguahêva ipópe.
Opyta pe oîháme hesape’i renondépe ha imesa’i ári oîhame opaichagua kuatiañe’êrâ osêva upe távape, ndogueroviái ndogueroviái pe mba’e oje’éva chupe kuatiane’ême, pe ojejerure ha’e hagua yta peteî ygaratápe amo América yvy gotyo ohecha hagua umi tetânguéra ojuhuva’ekue, pe kuatiañe’ê opahápe tai guasúpe ojehecha haguáicha he’i: - Nde rehoséramo ha remoneíramo ko kuatiañe’ême oje’éva ndéve reguahêva’erâ Adelantado Alvar Núñez Cabeza de Vaca mba’apohakotýpe.
Ndaikatúi oguerovia pe pepirû oguahêva’ekue ipópe, ndaikatui oke upe pyhare, ko’êmba rire oguahê pe oje’ehaguépe chupe ha pe aravoitépe, ojejuhu peteî karai yvate oguerekómava heta ary renondépe. Péa hovasyeterei ága katu ha’ete añetetéva umi he’ítava, oipuru pokoka oñembo’y hagua mavave ndoikuaái mboy arýpa oguerekóva, ko karai aranduete oikóva gueteri omba’apo ha oguereko avei iñakâme jerovia ikatuha ojehupyty pe ha’e oipotáva. Omaña porâ Kalóre ha oipepirû ohasa hagua imba’apohakotýpe oñe’ê porâ hagua hikuái pe jeho rehegua.
Kalo oikuaasetereíma mba’érepa oikuâve’ê chupe jeguatarâhína ha oporandu ko Adelantado-pe:
- karai, mba’ére piko chéve oîhápe heta ava ikatupyryvéva cheiporavo?
- Oiméne piko rehecháre mba’éichapa che rete re ñandu ñembyasy che rehe?
Alvar Nuñez Cabeza de Vaca oguata mbeguekatu ha ombohovái:
- Nde tavýma piko ere hagua umi mba’e, roñandúgui ñembyasy che mandu’aha nde rehe, tuichaiterei rejejavy che angirû, che mandu’a aikuaáre heta nerembiapokue osê porâmbaha ndéve ha jepe heta mba’e ojehu ndéve akói reiko remba’apo ha nderejoguái umi ambue tapichakuérape ohejáva umi hembiapo tapére térâ ipy’amirîgui ojevy jeýva.
Omaña maña Adelantado ha ombojoapy iñe’ê ñembyasýpe, péicha:
- Nde ningo ndacheikuaái ra’e; eguapy tamombe’u ndéve mba’épa pe ahekáva ha oikova’ekue che rehe.
- Pe yvy pyahu ojejuhuva’ekue América, América yvy gotyópe ningo oje’e oîha mba’erepy ijapytépe oî heta itaju ha itatî. Ñaguahêséramo upépe ñañembojava’erâ para hérava Río de la Plata jahupyty peve yvy pehê oñehenóiva Uruguay.
Ahupytységui heta aiko Yguasúre. Añorairô tapicha omyakâva ygarata, iñirûnguéra ha iñarôvéva ha’e umi te’ýi oikóva umi tenda rupive areguivéma.
- Tuichave mba’e ojehuva’ekue oréve ha’e pe ygañapymi guasu Ypa’û Tupâsy Catalina-pe rohasava’ekue. Omanomba che irûnguéra ore ygarata oñehundipa.
Ha péicha añeha’âme aguahê jey ko ñane retâ España-pe ha che rapekuére che mandu’árô ha’ete voi aîva pe tapére ha hi’âite ningo chéve amohuâ.
- Ha upevarâ, rohenôika jahecha ndépa nereamohuâi ko che rembipota.
Kalo Espinoza ohendupa porâ rire Adelantado omombe’úva, omopirirî chupe ipy’arory, ipy’akyryi ha omaña porâ pe karaíre ha he’i:
- Chembopy’arory umi neñe’ê karai Adelantado, agueraháne che ñe’âme, ndacheresaraiva’erâ ha “me’ê ndéve che ñe’ê” aguahêtaha amo yvy reipotávape.
Tuicha añuâ ha jepopyhýpe Adelantado Alvar Núñez Cabeza de Vaca ombopaha iñe’ê péicha:
- “Ame’êta ndéve kuatia’atâ heihápe nde ha’eha Mburuvicha Remyakâva térâ España ñe’ême oje’éva Vice-Almirante ko jehópe”; avei heta tapicha nemoirûta, umi ygarata peipurútava henyhêta tembi’u, tembipuruñaorairôra ha opa mba’e peikotevêtava pe tapére.
Ohendupa rire â ñe’ê osê oho pya’e tuicha vy’a oañua pe hekove, ha’ete voi hekove pyahúva Kalo Espinoza.
Ohasa pa ára oiko hague ko ñomongeta, oguahê pe ára ojotopa jey hagua hikuái, upe ka’arúpe osêmava’erâ ygarata haperâre. Kalo vokóike oñembosako’i ombohyru umi oguerekóva hakate’yveha ha osê oho hesaraipa pe hogayguakuéragui ha iñangirûnguéra omomaitei pahava’erâha. Oho ojupi ygaratápe ikuatia’atâ ipo peteîme vy’a ijojaha’yva hetepýpe oñandu.
Oje’ói yvy ra’anga ipópe oikuaa hagua moitépa opyta pe ha’e ohekáva. Heta ára oho rire peichahágui peteî pyhare oñepyrû amaguasu ha yvytu hatâ ombovava pe ijygarata hatevaicha ipochyeteríva voi. Ojejuhu ambue ohóva upe gotyo ndive. Ojoasa hikuái ha pukumi rire oñeypyrû peteî ñorairô, pya’e opa jeýva.
Aremi rire oñepyrûma opa opa ohóvo hembi’ukuéra oñeha’â oguejy hagua hikuái ojeporekaségui tembi’urâre ha márô ndaikatúi oire umi yvy jára ha’éva te’ýi imbaretéva oñemoî añetéva ndohejáiva avave opyrû ijyvykuérape, ha’évaicha Ñandejára ome’êva chupekuéra guarante voi.
Kalo Espinoza katupyry ha marangatúpe omoirû amo mokôisa ava tetâ España-gua oñembopy’aguapýva akóinte hikuái. Ojuhu peteî tenda ojoapyhápe Ysyry Paraguái ha Parana hérava Pokôi Corrientes avei upépe oî avakuéra Guarani ojeikuaáva Tobatines ramo, ndaikatúiva ohecha ambue hapicha iñarôiterei hikuái. Tuicha oñemondýi ohejávo mba’éichapa peteî tapicha ndaha’éiva ha’ekuéra ojuka asy opavave renondépe ha upéi ho’u ho’okue maymáva taha’e kuimba’e, kuña térâ mitânguéra. Ko aty ojapóva ha’ekuéra péicha ha’e Tupâ renondépe guarâ, ha ikatu haguáicha pe ojukáva ánga oiko ipypekuéra ha omombarete hekove akói oñorairôkuaa hagua avei ha’ekuéra pe omanova’ekuéicha.
Ko’â mba’e ojapovantevoi ha’ekuéra tapiaite ijatykuérape oî jave umi ija’e’yha ýrô umi ho’áva ipopekuéra umíva ohóva América yvy gotyo, yvy pyahúre ojeporekávo.
 apañuái tuicháva ohasa rire Kalo Espinoza ha hapichakuéra oñepy’amongeta oñomokyre’y ha oñembosako’i mbeguekatu oipykúi hagua hikuái hape. Ombyaty hembi’urâkuera ikatumíva ha ojeói.
Ohecha jey Kalo ijyvy ra’anga orekóva oikuaa hagua moôpa oî, ha péicha oñemoî tape oguarahátava chupekuéra pe yvy ohekávape. Ko jehópe oñuguâitî peteî ygarata ndive ohóva hapykuerekuére opyta oñomongeta ha ambue mburuvichápe omombe’u pe ohechava’ekue ikatu haguáicha oñangareko ijehe hikuái.
Osê peteî kuimba’e tuicha iñakângaóva, isapatu pukúva ha ipópe mboka, opuka puku ha he’i Kalópe:
- Oreko roikuaa rojapóva ore ruvicha ikatupyry ha ipy’a guasueterei ndahaéi ndeichagua ipy’a mirîva, eñe’ê rei eheja torohasa eheja torohasa.
Vice-Almirante Kalo omaña porâ ko karaíre ha imandu’a yma heta hembiasakuere ha umi ojehuva’ekue chupe rehe. Omboty hesa ha osapukái iñirûnguérape oipykúi hagua pe y.
Peteî kuimba’e, Kalo irû osê mombyry mboyve he’i:
- Tapehasa porâite ani oiko pendehegui te’ýi rembi’u peme’ê hagua chupekuéra pende mbarete.
Ha puka sororópe oñemomombyry ko ygaratágui.
Ko’ê Ko’ê jave Kalo omaña mombyry ha ohecha sapy’a yvy ape ha vokóike ohenói iñirûnguérape ohechauka hagua pe oîva hesa renondépe ha ndogueroviapái oguahêha pe yvy vore ha’éva tetâ hérava “Uruguay-pe”.
Oguyje mboyve hikuái oñomongetapa joa opyta peteî ñe’ême oñangarekotaha ojuehekuéra oikuaágui mba’éichapa umi te’ýikuéra ojapo pytaguáre oúva ijyvykuérape.
Vice-Almirante Kalo Espinoza oikutúvo ikyse puku pe yvýre imandu’a Adelantado Alvar Nuñez Cabeza de Vaca-re ha oñesû omaña yvágare ha he’i:
- ¡Péina che Ruvicha roguahê, rojapo hagua nde potapy reguerojeroviava’ekue che rehe ha â che irünguéra remoîva’ekue che poguýpere!
Upe rire Kalo ñepyrû oguata pe tendáre ha ñemi ñemi avakuéra omaña hese ohecharamo pe hete noîmbaiha. Upemarô ohupi chupekuéra ijyva peteî ha omomaitei.
Peteîteî oñemboja hese avakuéra iñepyrûhaitépe ou kasike ha Kalo he’ikuaánte iñirûnguérape ani hagua ojapo mba’eve ha’e oikuaaha mba’éichapa oñe’êva’erâ hendivekuéra.
Oguapy peteî yvyramata guasu guýpe ha kasike oñembo’ynte voi ha ohendu omombe’úramo Kalo hembiasakue. Kasike mbeguekatúpe ohechauka chupekuéra moô gotyo opyta ka’aguy oîhame hembi’urâkuéra, ha mba’éichapa oikova’erâ ani hagua mavave ojapo hesekuéra mba’eve ivaíva.
Kalo Espinoza iñapytu’û porâ iñarandu rupive nomombe’úi mba’etépa pe ogueraháva chupe upe tendápe.
Ohasa po ára rupi ha ipyatâmíma avakuéra apytépe he’i Kalo Kasíkepe ko ápe rombohérata “ Yvy Tupâ ohovasava’ekue”, avei ome’ê umi tembipuruñorairôra oguerekóva hikuái.
Ága peichahágui rohasaramo pyhare ha ndajajoechavéi pene mandu’a hagua ore rehe ha opytáta ore aguyje ramo.
Kasíke ndogueroviapái pe oikóva, heta pytaguáma ohasa upe rupi ha avave ndojapói â mba’e hesekuéra, ága katu oipe’asente chuguikuéra oguerekóva guive ha pe mba’e kuimba’ekuéra te’ýi ohayhuvéva pe hembirekokuéra ha itajýra kuñatâi.
Peteî ko’ê mboyve ijatypaite te’yi español-kuéra tapýi jerére ha mávave he’i’yre mba’eve. Ombopu peteîva pe mba’epu guasu atâ ha he’i:
- Rohechakuaa pende rehe ndaha’eiha pende py’aróva ha ndapehekaiha mba’eve vai ore rehe, upévare rohechaukase peême moôpa opyta ko ore yvýpe oîva iñongatuhápe mavave noguahêi upépe roñangareko porâgui hese.
Osê Kalo oporandu kasíkepe:
- Mba’é piko pe eréva chéve, mburuvicha.
Vokóike osê Kalo iñirûnguéra ndive ha oñemoî tapépe ha kasìke rapykuérima oipykúi tape puku. Pe ygarata opyta ygasu rembe’ýpe pa ava pype oha’arô hagua umi ohova’ekuépe ikatu haguáicha oho jey hetâme.
Heta ára oiko rire, ojoapytépe kasíke omoguahê pe amo oîhame mba’erepy itaju ha itatî. Upépe Kalo Espinoza oñemoî omaña porâ â mba’ére ha ome’ê aguyje Ñandejárape ohupytyka haguére chupe pa’û hekovépe ohecha hagua â mba’e.
Iñirûnguéra ha mayma oîva upépe ndogueroviái ohecha ha ohendúva. Ikatu pegueraha – he’i Kasíke; kalo oñembo’y ha omaña mba’éichapa kuimba’ekuéra ombyaty joa itaju ha itatî ivokópe. Upe rire osê jey ou hikuái, oho hagua jey hetâme.
Tapére oñomongeta Kalo irûnguéra ha ndaikatúi oikuaa mba’érepa ndoguerúi ha’e mba’eve ou jey pe peteî ipo nandi.
Heta jeguata ha pytu’u rire oñombyatypa jey hikuái ha Kalo he’i iñirûnguérape:
- Che apytáta ko’ápe â ñande rapichakuéra Tupâ rembiapokue oikotevê che rehe. Iporânte peê peho jey ha pe gueraha che maitei ha mba’e jehupyre ñane Adelantado-pe.
Péicha oiko ha péicha opa, Kalo rembiasakue.
Y como si fuera poco, el 1° de julio, los tres diarios volvieron a darle destaque a la inauguración y publicaron “quedó INAUGURADO el nuevo y moderno local de un colegio”.
